Hoe reageert ons brein op de coronamaatschappij?

Jesse Meijers promoveerde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam op wat een passief leven doet met je brein. Het onderzoek hiervoor deed hij in gevangenissen, omdat dat één van de weinige zogeheten ‘verarmde omgevingen’ is. “Een verarmde omgeving is een plek waar een gebrek is aan sociale interactie, beweging en aan manieren om je hersenen uit te dagen”, legt Jesse uit. “Een gevangenis is zo’n omgeving waar je passiever leeft dan je normaal gesproken zou doen: je hebt weinig mensen om je heen, je hebt een strak programma waarbij je een uur per dag mag luchten en gevangenen zijn beperkt in hun contact met familie en vrienden. Om te zien wat een verarmde omgeving met je brein doet, hebben we de hersenfuncties getest van een groep gedetineerden, op het moment dat ze in de gevangenis kwamen en vervolgens na drie maanden nog een keer. Daaruit bleek dat na drie maanden in de cel het concentratievermogen van gedetineerden was afgenomen en de impulsiviteit was toegenomen.”

WAAROM GAAN JE HERSENFUNCTIES ACHTERUIT BIJ EEN PASSIEF LEVEN?

“Dat zit zo”, vertelt Jesse verder. “Als je voldoende sociale contacten hebt, voldoende beweegt en je hersenen blijft uitdagen, dan stimuleer je een aantal belangrijke fysiologische processen in de hersenen, zoals meer contact tussen verbindingen in de hersenen (zo’n contact wordt een synaps genoemd), meer zenuwcellen (neuronen), en meer bloedvaten. Deze fysiologische effecten verbeteren het functioneren van verschillende netwerken in de hersenen, zoals de prefrontale netwerken. Deze prefrontale netwerken controleren onder andere je gedrag. Daarnaast zijn deze netwerken ook betrokken bij het maken van plannen, het verzinnen van oplossingen, en het je in staat stellen om vooruit te denken. Allemaal belangrijke dingen die je nodig hebt om goed te kunnen functioneren in het leven. Zit je in een verarmde omgeving, zoals een gevangenis, dan krijgen neuronale netwerken in je hersenen niet genoeg prikkels – en dat heeft een negatief effect op de hierboven genoemde functies. Bij andere studies hebben onderzoekers scans van de hersenen gemaakt. Op die beelden is te zien dat bij mensen die zich langere tijd in een verarmde omgeving bevinden, de verbindingen in de hersenen (neuronale netwerken), bijvoorbeeld prefrontaal minder goed ontwikkeld zijn. Met als gevolg dat deze mensen vaker problemen hebben met het reguleren van hun emoties en vaker negatief gedrag vertonen. De impact van te weinig verrijking, ofwel te weinig sociale interactie, beweging en uitdaging van je brein, is dus echt groot.”

‘THUIS ZITTEN’

Om het coronavirus terug te dringen, roept de overheid iedereen op om zoveel mogelijk thuis te blijven. We gaan er dus minder op uit en zien minder andere mensen. Betekent dit dat we in een verarmde omgeving komen en dat ons brein hierdoor achteruit gaat? Jesse Meijers denkt van niet. “Wat ik veel om me heen hoor, is dat mensen zeggen dat we nu ‘thuis moeten zitten’. Als je dat zo stelt, dan hangt daar een sfeer van passiviteit omheen. Alsof we moeten wachten tot het coronavirus voorbij is voordat we weer iets kunnen gaan ondernemen. Maar dat is onzin, er is geen enkele reden om nu passief te zijn. Je ziet mensen van alles doen in en rond hun huis. Thuis kun je echt voldoende bewegen. Ga bijvoorbeeld tuinieren of doe ‘s ochtends mee met een beweegprogramma op tv. Was je ook voor de coronacrisis al niet zo actief? Ga dan juist bewegen! Want bij mensen die normaal gesproken passief zijn, zijn de positieve effecten op hun brein het grootst. Ik ben er niet bang voor dat we met zijn allen last krijgen van verminderde hersenfuncties.”

MINDER EENZAAM, MINDER STRESS

“Voor sommige groepen mensen bestaat wel het risico dat ze vanwege de coronacrisis thuis gaan zitten in plaats van thuis bezig zijn, bijvoorbeeld in verpleeghuizen. Nu er geen bezoekers mogen komen, is het extra belangrijk om de leefomgeving van bewoners te blijven verrijken. Door mensen voldoende te laten bewegen, en door het onderhouden van sociale contacten te blijven stimuleren. Gelukkig gebeurt dat ook: steeds meer zorgverleners helpen bewoners om te kunnen beeldbellen met hun familie. Ik hoop echt dat men beeldbellen zal blijven gebruiken, want dit zou ook op de lange termijn wel eens een positief effect kunnen hebben: namelijk dat mensen vaker sociaal contact hebben en zich daardoor minder eenzaam voelen. En dat heeft een positief effect op je gezondheid en op je brein! Want het langdurig ervaren van eenzaamheid is stressvol en chronische stress vermindert de activiteit van je prefrontale netwerken – en dus gaat je concentratie, geheugen en zelfregulatie erop achteruit. En stress is er al genoeg, nu veel mensen zich zorgen maken over het virus en bang zijn om ziek te worden. Dus als we de stress van eenzaamheid kunnen verminderen, ook na de coronatijd, dan is dat zeker winst voor heel veel mensen.”

GEZOND OUDER WORDEN

Jezelf blijven verrijken is eigenlijk iets wat altijd actueel en nodig is, vindt Jesse: “Ook los van de coronacrisis is een verrijkte omgeving met – voldoende sociale contacten, beweging en cognitieve uitdagingen – een voorwaarde om gezond ouder te worden. Dus blijf in contact met andere mensen, zorg dat je elke dag voldoende beweegt en blijf je brein uitdagen. Dat laatste kun je doen door nieuwe dingen te leren of te doen, puzzels op te lossen en door voor voldoende afwisseling te zorgen in je dagelijkse activiteiten. Oké, dat is in deze tijd van corona misschien een extra uitdaging. Maar daarover nadenken en creatieve oplossingen verzinnen is juist weer goed voor je brein. En daar heb je ook na de coronatijd plezier van.”